ماموریت رضاخان در تاریخ معاصر ایران چه بود؟

خطب شکن، یادداشت تحریریه/ پس از آن که حکومت بیمار قاجار به اضمحلال رفت و کارآیی خود را از دست داد، رضاخان به کمک انگلیس ماموریتی را آغاز کند که هدف آن وابستگی کامل به غرب و نابودی فرهنگی ملی ایران بود. کاری که پیش از آن در کشورهایی نظیر هند اجرا شده و به نتیجه رسیده بود.

نظام سازی رضاخانی

رضاخان پس از روی کار آمدن، فعالیت‌های گسترده‌ای را برای ایجاد نظام اداری و دانشگاهی ایجاد کرد. ماهیت این جامعه دانشگاهی و اداریِ زمان رضاخان، به گونه‌ای ناخواسته آن چنان به غرب اصالت می‌داد که جای دین را فقط در گذشته‌ی تاریخ می‌دانست و آن را در حد یک سلیقه‌ی فردی پذیرفته بود. این گفتمان سکولارِ حاکم، در زمان محمدرضا پهلوی نیز دنبال شد تا آن که روحانیت متکی به مردم به صحنه آمد و تاریخ جدیدی را به ظهور رساند.

روشنفکری قاجاری و روشنفکری رضاخانی

گرچه در زمان قاجار و سفرهای خارجی شاهان بی کفایت این سلسله، روشنفکری به معنی آن چه امروز می‌شناسیم متولد شد، حکومت رضاخان مجال بیشتری برای بروز ماهیت ضد دینی روشنفکری بیمار قجری را فراهم کرد.

البته روشنفکری کلا پدیده‌ای رو به جلوست، ولی در ایران بیمار متولد و به ارتجاع بدل شد. نسل اول روشنفکران بیمار کسانی مثل میرزا ملکم خان، دلال قرارداد رویتر و تنباکو و چند قرارداد دیگر و میرزا فتحعلی آخوندزاده که به تزار پناه برد و در روسیه بر ضد دین و سنت‌ها به فعالیت پرداخت، بودند. نسل بعد هم عموما اشراف درباری بودند، مثل مستوفی که بعد از روی کار آمدن رضاخان در خدمت تایید افکار او قرار گرفت. بعدها هم به خاطر فقدان بستری برای رشد روشنفکری سالم، اغلب روشنفکران صادق همچون جلال آل احمد به حزب توده می‌پیوستند و نوعی پناهندگی فکری نسبت به آن داشتند.

روشنفکری رضاخانی به طور اجمالی واجد چند خصوصیت است: مخالفت با دین، علاقه به غرب، درسخواندگی و تحصیلات. همین روشنفکران بودند که با وجود تمام ادعاها، در حوادث مهمی مثل ۲۸ مرداد و ۱۵ خرداد ساکت بودند و هرگز برای حمایت از آرمان‌های مردم خطر نمی‌کردند، حتی وقتی زندان می‌رفتند سریع کار به توبه نامه می‌رسید!

ماموریت رضاخانی

در ایران رضاخان برای محو هویت ایران به میدان آورده شده بود. رضاخان ابزاری برای نهادینه کردن تهاجم فرهنگ غرب در ایران بود، فرهنگی که با تهاجم خود، اهداف را مادی و گناه را عادی می‌کند. حتی هنر نیز ابزاری در دست غرب برای تحقق تهاجم فرهنگی اوست.

درست است که رضاخان در ظاهر فعالیت‌های مترقیانه‌ای نظیر احداث پل و راه آهن یا اعزام دانشجو به خارج از کشور را آغاز کرد، با این حال تفکری که در ورای آن دنبال می‌شد چیزی جز خدمت به تهاجم فرهنگی غرب نبود. همان طور که او به اقداماتی نظیر کشف حجاب نیز دست زد که هدف اصلی کارهای ظاهرسازانه‌اش را نیز به ظهور می‌کشاند. تمام اقدامات رضاخان جز وابستگی نتیجه‌ای نداشت و حتی ارتشی که مایه‌ی تفاخر وی به شمار می‌رفت، وابسته و بی اراده بود.